Trên bản đồ sự nghiệp toàn cầu, trạng thái chững sự nghiệp đang trở thành một "vùng xám" phổ biến, nơi những cá nhân có năng lực tốt đột ngột rơi vào cảm giác giậm chân tại chỗ dù vẫn nỗ lực mỗi ngày. Đại đa số nhân sự chuyên gia sẽ đối mặt với một "điểm bão hòa" về kỹ năng và hưng phấn. Sự đình trệ này không xuất phát từ việc họ thiếu chăm chỉ, mà là kết quả của việc hệ thống quản trị cá nhân không còn tương thích với quy mô của các thử thách mới, dẫn đến việc năng lượng bị tiêu hao trong trạng thái phòng vệ thay vì kiến tạo.

Tại Việt Nam, bối cảnh thị trường lao động đang chuyển dịch sang yêu cầu hiệu suất cao (high-performance culture) vô tình tạo ra áp lực đè nặng lên nhóm nhân sự từ 1-7 năm kinh nghiệm. Thực tế ghi nhận rất nhiều người đi làm rơi vào cái bẫy của sự ổn định giả tạo: họ làm tròn vai, không phạm lỗi, nhưng cũng không còn thấy mình tiến về phía trước. Trạng thái chững sự nghiệp ở Việt Nam thường bị nhầm lẫn với sự lười biếng hoặc thiếu tham vọng, khiến người trong cuộc phải gánh chịu thêm một tầng áp lực từ sự tự nghi ngờ và so sánh xã hội trong kỷ nguyên số.

Bản chất của vấn đề nằm ở chỗ khó khăn không bao giờ giết chết động lực, chính cách thức não bộ xử lý và phản ứng với những rào cản đó mới là tác nhân gây ra sự sụp đổ. Hiểu rõ cơ chế này là bước đi đầu tiên để biến những "va đập" nghề nghiệp thành nhiên liệu cho một sự bứt phá bền vững.

Chững sự nghiệp là gì và vì sao rất khó nhận ra trong giai đoạn đầu.

Trạng thái này thường len lỏi vào đời sống công sở một cách âm thầm, núp bóng dưới những thói quen ổn định hằng ngày khiến người đi làm khó lòng nhận diện ngay lập tức. Nó không phải là một vụ nổ lớn làm sụp đổ sự nghiệp, mà là một sự rò rỉ năng lượng kéo dài từ tuần này sang tháng khác.

Việc duy trì hiệu suất ở mức "tròn vai" thường che giấu những dấu hiệu cốt lõi của tình trạng chững sự nghiệp.

• Người đi làm vẫn hoàn thành công việc đúng hạn (deadlines) nhưng không còn cảm thấy sự hưng phấn hay cảm giác được chinh phục khi giải quyết các vấn đề mới.

• Sự lặp đi lặp lại của các nhiệm vụ quen thuộc tạo ra một vùng an toàn, nơi khả năng tư duy đột phá bị ức chế bởi các phản xạ tự động hóa của não bộ.

• Trạng thái chững sự nghiệp thường chỉ được nhận ra khi ứng viên nhận thấy những đồng nghiệp cùng xuất phát điểm đã tiến xa hơn, hoặc khi họ đối mặt với một thay đổi lớn trong cấu trúc doanh nghiệp mà bản thân không kịp thích nghi.

Xem thêm: Dấu hiệu chững sự nghiệp: Khi bạn đi làm đều nhưng không còn thấy mình tiến lên

Vì sao người đi làm không tệ lại dễ rơi vào chững sự nghiệp.

Nghiên cứu tâm lý học cho thấy nhóm nhân sự có năng lực khá và ổn định lại là đối tượng dễ bị tổn thương nhất bởi các điểm nghẽn sự nghiệp. Điều này xuất phát từ việc họ đã quá quen với việc thành công bằng những kỹ năng hiện có, dẫn đến sự thiếu hụt động lực để "tái định nghĩa" bản thân.

Năng lực tốt ở giai đoạn đầu có thể trở thành rào cản ngăn chặn sự bứt phá lên cấp độ quản trị khi đối mặt với chững sự nghiệp.

• Tâm lý "mình không tệ" tạo ra một sự chủ quan, khiến người đi làm ngừng việc chủ động tìm kiếm các thử thách mới có tính rủi ro cao nhưng mang lại bước tiến lớn.

• Sự kỳ vọng từ doanh nghiệp và xã hội đối với nhóm nhân sự tiềm năng vô tình tạo ra một "gông cùm" tâm lý, khiến họ sợ thất bại và chọn phương án an toàn nhất để duy trì hình ảnh.

• Tình trạng chững sự nghiệp xảy ra khi bộ kỹ năng (hard skills) đã đạt đến ngưỡng bão hòa nhưng các kỹ năng tư duy hệ thống và quản trị sự thay đổi chưa được bồi đắp kịp thời.

Những biểu hiện phổ biến của chững sự nghiệp ở giai đoạn 1–7 năm kinh nghiệm.

Giai đoạn từ năm thứ 1 đến năm thứ 7 là "thời điểm vàng" để bứt phá nhưng cũng là lúc dễ xảy ra các đứt gãy về động lực lớn nhất. Sự thay đổi về mục tiêu sống và áp lực từ các cột mốc tuổi tác khiến trạng thái này trở nên phức tạp hơn bao giờ hết.

Việc mất đi cảm giác "ý nghĩa" trong công việc hằng ngày là biểu hiện tâm lý điển hình của chững sự nghiệp.

• Người đi làm bắt đầu có xu hướng trì hoãn những công việc đòi hỏi sự sáng tạo sâu, thay vào đó chỉ tập trung xử lý các việc vụn vặt để tạo cảm giác giả về năng suất.

• Sự suy giảm khả năng tập trung và cảm giác mệt mỏi kéo dài (burnout) dù khối lượng công việc không tăng đột biến là dấu hiệu của việc não bộ đang "freeze" (đóng băng).

• Trạng thái chững sự nghiệp còn biểu hiện qua việc né tránh các cuộc thảo luận về tương lai dài hạn hoặc các buổi đào tạo nội bộ do cảm thấy chúng không còn mang lại giá trị thực tế.

Xem thêm: Chững sự nghiệp ở người đi làm: Bạn không chậm, chỉ đang đứng ở đoạn cần điều chỉnh

Cơ chế tâm lý và phản ứng hóa sinh khiến chững sự nghiệp kéo dài.

Dưới góc độ khoa học thần kinh, não người không phân biệt được giữa một "thất bại trong báo cáo" và một "mối đe dọa sinh tồn" từ thời tiền sử. Khi gặp khó khăn kéo dài, não bộ sẽ kích hoạt chế độ phòng vệ để bảo toàn năng lượng.

Sự tích tụ của Cortisol trong thời gian dài khiến hệ thống động lực bị tê liệt, làm trầm trọng hóa tình trạng chững sự nghiệp.

• Khi đối mặt với sự trì trệ, não bộ tiết ra các hormone gây căng thẳng, dẫn đến xu hướng né tránh thay vì đối đầu, tạo thành một vòng lặp luẩn quẩn của sự trì hoãn.

• Động lực không mất đi vì khó khăn bên ngoài, mà vì não bộ bị kẹt trong trạng thái "fight-or-flight" (chiến hay chạy) quá lâu, dẫn đến kiệt sức về mặt tinh thần.

• Nhận diện sự kẹt trong trạng thái phòng vệ giúp người đi làm có cái nhìn bao dung hơn với bản thân, từ đó tìm cách thoát khỏi chững sự nghiệp thông qua các can thiệp tâm lý đúng đắn.

Vì sao cố gắng hơn bằng cách cũ không giúp thoát khỏi chững sự nghiệp.

Lỗi sai phổ biến nhất của những người có nội lực là khi thấy mình giậm chân tại chỗ, họ lại càng cố gắng làm việc chăm chỉ hơn (work harder) theo cách cũ. Tuy nhiên, nếu phương pháp đã lỗi thời, sự nỗ lực chỉ làm đẩy nhanh quá trình kiệt sức.

Việc tập trung vào số lượng thay vì chất lượng tư duy là nguyên nhân khiến các nỗ lực thoát khỏi chững sự nghiệp trở nên vô hiệu.

• Sự nỗ lực mù quáng mà không có sự phản tư (reflection) chỉ làm dày thêm những thói quen cũ, vốn là nguồn gốc của sự đình trệ hiện tại.

• Để vượt qua chững sự nghiệp, người đi làm cần thực hiện "Cognitive Reframing" (Tái cấu trúc nhận thức) – đổi cách đặt câu hỏi thay vì đổi cách làm việc.

• Động lực không đến từ những thành công vang dội ngay lập tức, mà đến từ việc não bộ nhận diện được những "tiến bộ nhỏ" (small wins) trong tiến trình thay đổi.

Xem thêm: Nguyên nhân chững sự nghiệp: Vì sao người đi làm lâu năm dễ mất động lực

Ba hướng điều chỉnh thực tế khi nhận ra mình đang rơi vào chững sự nghiệp.

Giải pháp không nằm ở những lời khuyên truyền cảm hứng rỗng tuếch, mà nằm ở những thay đổi nhỏ trong hệ thống vận hành cá nhân để "unlock" lại dòng chảy năng lượng.

Việc bẻ gãy niềm tin "có động lực mới làm" là bước ngoặt quan trọng để thoát khỏi chững sự nghiệp.

• Nguyên tắc làm trước - động lực theo sau: Thay vì đợi cảm hứng, hãy bắt đầu bằng một hành động nhỏ trong 5 phút để kích hoạt vùng hưng phấn của não bộ.

• Energy Transmutation (Chuyển hóa năng lượng): Học cách chấp nhận các cảm xúc tiêu cực như một dạng năng lượng bị kẹt, sau đó giải tỏa thông qua vận động hoặc viết lách để thoát khỏi "freeze mode".

• Xây dựng hệ thống Anti-fragile: Thay vì mong cầu một sự nghiệp bằng phẳng, hãy thiết kế các phương án dự phòng và hệ thống học tập để mạnh lên sau mỗi lần va đập với trạng thái chững sự nghiệp.

Vai trò của người thứ ba và sự khách quan trong việc phá vỡ trạng thái chững sự nghiệp.

Đôi khi, cái nhìn từ bên trong luôn bị che mờ bởi những định kiến cá nhân và sự mệt mỏi. Sự can thiệp từ một chuyên gia hoặc một môi trường mới là chất xúc tác cần thiết để thay đổi góc nhìn.

Sự hỗ trợ từ các đối tác tư vấn tại HR1JOBS giúp nhân sự có cái nhìn trung lập và chính xác về tình trạng chững sự nghiệp.

• Chuyên gia tuyển dụng không chỉ giới thiệu việc làm mà còn giúp ứng viên thực hiện "kiểm toán sự nghiệp", nhận diện những nút thắt trong năng lực và tâm lý.

• Một môi trường mới hoặc một vai trò mới (thậm chí là chuyển dịch ngang - lateral move) có thể là liều thuốc hữu hiệu để "reset" lại hệ thống động lực đã mệt mỏi.

• Việc kết nối với cộng đồng những người có cùng trải nghiệm giúp giảm bớt cảm giác cô độc và tự ti, vốn là rào cản lớn nhất của tình trạng chững sự nghiệp.

Xem thêm: Thoát khỏi chững sự nghiệp: 3 điều chỉnh thực tế không cần nghỉ việc

Bảng: So sánh 3 trạng thái phản ứng trước biến động sự nghiệp

Chững sự nghiệp không phải là thất bại mà là tín hiệu cần tái cấu trúc bản sắc lãnh đạo.

Thất bại hay sự trì trệ chỉ thực sự nguy hiểm khi người đi làm để nó định nghĩa toàn bộ con người mình. Thay vì hỏi "Tôi dở thế nào?", hãy hỏi "Tôi đang trở thành người như thế nào sau bài học này?". Trạng thái chững sự nghiệp thực chất là một tiếng chuông cảnh báo rằng hệ điều hành cũ đã quá tải và đây là lúc để nâng cấp lên một phiên bản sâu sắc hơn.

Khung 5 bước chuyển hóa trạng thái chững sự nghiệp thành nội lực bền vững.

• 1. Chấp nhận: Thừa nhận trạng thái hiện tại mà không phán xét bản thân, coi đó là một phần tất yếu của quá trình tăng trưởng.

• 2. Reframe (Đổi khung): Nhìn nhận khó khăn như một bài kiểm tra cho hệ thống Anti-fragile của cá nhân.

• 3. Nhận diện tiến bộ: Tập trung vào các kỹ năng mới được hình thành trong quá trình giải quyết rào cản của tình trạng chững sự nghiệp.

• 4. Hành động nhỏ: Chia nhỏ mục tiêu để tạo ra các "phần thưởng dopamine" liên tục cho não bộ.

• 5. Nâng cấp bản sắc: Định vị bản thân là người biết dùng mỗi lần ngã để đi xa hơn, thay vì là người không bao giờ ngã.

Người mạnh mẽ nhất không phải là người chưa từng trải qua cảm giác mệt mỏi hay mất lửa. Họ là những người hiểu rõ quy luật của dòng chảy sự nghiệp, biết tôn trọng những khoảng lặng và dùng chính sự chững sự nghiệp làm bệ phóng cho một hành trình xa hơn, chín chắn hơn. Đừng sợ việc đứng lại một nhịp, hãy sợ việc đứng lại mà không mang theo được bài học nào cho tương lai.

Khám phá thêm giải pháp nhân sự toàn diện cùng HR1JOBS.